Έλληνες, Φιλέλληνες και σκάκι

Τρίτη δημοσίευση για την εορτή της 25ης Μαρτίου, που όπως αναφέραμε για το επόμενο διάστημα θα παραθέτουμε κομμάτια της ελληνικής ιστορίας εκείνης της περιόδου μέσα από το σκάκι. Υπενθυμίζουμε ότι είναι αποσπάσματα από το βιβλίο "Οι άγνωστες εποχές του ελληνικού σκακιού", του κυρίου Σκλαβούνου, απόφοιτου του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, και τα δημοσιεύουμε με την άδειά του συγγραφέα.

Επέλεξα τρεις μονάχα προσωπικότητες και λίγα μόνο στοιχεία από εκείνα που παρατίθονται στο βιβλίο, προκειμένου να μην πάρει η ανάρτηση υπερβολική έκταση.

Λόρδος Βύρων

Ο George Gordon Noel Byron (1788 – 1824), γνωστότερος στους Έλληνες ως "λόρδος Βύρων", ήταν Άγγλος αριστοκράτης, ποιητής, πολιτικός, Φιλέλληνας και μια από τις σημαντικότερες μορφές του ρομαντισμού. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Βρετανούς ποιητές και αφού αποφοίτησε από το Trinity College του Cambridge περιόδευσε στην Ελλάδα (1810-1811). Στις αναμνήσεις της περιοδείας του έγραψε ότι οι κάτοικοι εδώ έπαιζαν σκάκι, ενώ ήταν και ο ίδιος σκακιστής.

Ο Βύρων, που είχε κληρονομικά τον τίτλο λόρδου, μίλησε τρεις φορές στην αγγλική «βουλή των λόρδων». Ταξίδεψε για δεύτερη φορά στην Ελλάδα το 1824 για να φέρει στους Έλληνες το πρώτο χρηματικό δάνειο του φιλελληνικού λονδρέζικου λόμπι. Τότε, όμως, ευαίσθητος και «ρομαντικός» καθώς είχε γίνει, εξ αιτίας της ως τότε ζωής και ποίησής του, ένοιωσε υποχρεωμένος να μείνει και να βοηθήσει τους Έλληνες, που είχαν από το 1821 ξεκινήσει την απελευθερωτική επανάστασή τους κατά των Οθωμανών. Έγινε πολίτης του Μεσολογγίου. Πρόσφερε στην ελληνική αυτή πόλη όσους πόρους είχε και του έμελλε να αποβιώσει από κακουχίες, ανάμεσα σε δύο πολιορκίες της πόλης από τους Οθωμανούς, σε ηλικία 36 χρόνων.

Ανδρέας Λόντος

Ανδρέας Λόντος

Εικόνα του Louis Dupré με τίτλο, «Ένας Έλληνας» (1820).

Ο πατέρας του Αντρέα Λιόντου, Σωτηράκης, ήταν αρχικοτζάμπασης των Ελλήνων της Πελοποννήσου και εξυπηρετούσε τους Οθωμανούς στη συλλογή των φόρων, όταν το πασαλίκι της Πελοποννήσου (Μόρα-βαλεσί) είχε αγοράσει ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων και είχε κάνει πασά το γιό του Βελή ως το 1812. Ουσιαστικά, μια δεκαετία πριν την Επανάσταση των Ελλήνων κατά των Οθωμανών το 1821, ο πατέρας του Αντρέα Λόντου ειχε το πιο πλούσιο ελληνικό σπίτι και ξόδευε πολλά για να μορφωθούν και να αναδειχθούν οι γιοί του. Ο Ανδρέας Λόντος, ήταν ο κατοπινός ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, έμαθε αρχαία ελληνικά και ιταλικά και προκαλούσε τόσο σεβασμό σε όποιον τον γνώριζε που οι Άγγλοι περιηγητές τον αποκαλούσαν «O κύριος Λόντος».

Για τα εθνικοπατριωτικά αισθήματα του Ανδρέα Λόντου, γράφει ο Άγγλος περιηγητής Hobhouse:

«O κύριος Λόντος από τη Βοστίτσα, ο γιος του ανθρώπου, που, υπό τον Βελή Πασά, μπορεί να ειπωθεί ότι κυβερνούσε το Μοριά, την ώρα που έπαιζε μαζί μου μια παρτίδα σκάκι, μόλις άκουσε το όνομα του Ρήγα, πήδησε ξαφνικά από τον καναπέ, πέταξε κάτω τη σκακιέρα, και χτυπώντας τα χέρια του, επανέλαβε το όνομα του πατριώτη ακολουθούμενο από χίλια παθιασμένα θαυμαστικά, ενώ δάκρυα χύνονταν στα μαγουλά του. Μετά, σε έκσταση, απήγγειλε το πολεμικό άσμα του κακότυχου εκείνου Έλληνα.» Ο Hobhouse καταχωρεί το επεισόδιο για να προβάλει τον άσβεστο πατριωτισμό των Ελλήνων, που προοιώνιζε την επανάστασή τους:

Ο Λόδρδος Βύρων, 18 Ιανουαρίου 1824, στέλνει στον Αντρέα Λόντο την παρακάτων επιστολή:

“...ΑΓΑΠΗΤΕ ΦΙΛΕ, η θέα του χειρογράφου σου μου έδωσε τη μεγαλύτερη ευχαρίστηση. Η Ελλάδα υπήρξε πάντα για μένα, όπως θα πρέπει να είναι για όλους τους ανθρώπους που έχουν κάποια συναισθήματα και κάποια μόρφωση, η ονειρεμένη γη της ανδρείας, των τεχνών και της ελευθερίας. Ούτε την εποχή που πέρασα στα νιάτα μου ταξιδεύοντας ανάμεσα στα ερείπια της Ελλάδας, μειώθηκε ποτέ η αγάπη μου για τη γενέτειρα των ηρώων. Επιπλέον, είμαι υποχρεωμένος προς εσένα με δεσμούς φιλίας και ευγνωμοσύνης για τη φιλοξενία που μου παρέσχες κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στη χώρα σου, που τώρα θα έχεις γίνει ένας από τους πρώτους υπερασπιστές και καύχημά της. Θα είναι για μένα μία από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ζωής μου να δω τον εαυτό μου να υπηρετεί στο πλευρό και υπό την επίβλεψή σου, για χάρη της Ελλάδας. Εν τω μεταξύ, με την ελπίδα μιάς επανασυνάντησής μας,

Διατελώ ο ίδιος και έχετε τους χαιρετισμούς μου.”

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

Ο Έλληνας Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843), που οι Οθωμανοί κατακτητές είχαν σκοτώσει τους συγγενείς του όταν ήταν μικρός και τον είχαν καταδιώξει επί χρόνια στην Πελοπόννησο με αποτέλεσμα να αποκτήσει ευρεία γνώση της περιοχής, ήταν ο αρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης στη νοτιότερη Ελλάδα. Από το 1810 ως το 1820 είχε υπηρετήσει στο ελληνικό στρατιωτικό σώμα του αγγλικού στρατού στη Ζάκυνθο, όπου έφτασε στο βαθμό του ταγματάρχη.

Τον Ιανουάριο του 1821 ήρθε από τη Ζάκυνθο στην Καρδαμύλη της «Έξω Μάνης», στον Πύργο της οικογένειας Μούρτζινου και προετοίμαζε την επανάσταση. Στις 21 Μαρτίου έφθασαν και οι «Μεσομανιάτες» με αρχηγό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, όμως οι οικογένειες των Μούρτζινων και των Μαυρομιχαλαίων είχαν παραδοσιακά διαφορές. Ο Κολοκοτρώνης, προκειμένου να ξεπεραστούν οι διαφορές, έβαλε τους αρχηγούς να παίξουν στην «σκακιέρα του Κολοκοτρώνη», όπως την αποκαλούν σήμερα οι ταξιδιωτικοί οδηγοί, στην αυλή του πύργου και «ο χαμένος θα έπαιρνε το νικητή καβάλα» (αρχαιοελληνικά "εφεδρισμός"), απαλείφοντας τα πάθη μέσω του παιχνιδιού. Πράγματι, όλοι μαζί οι οι πολεμιστές της Μάνης ελευθέρωσαν την Καλαμάτα μετά από δύο ημέρες (23/3/1821), και με αυτήν την σημαντική νίκη μετά από άλλες δύο ημέρες κηρύχθηκε επίσημα η επανάσταση στις 25 Μαρτίου 1821.

Αρβανίτες

Υπάρχουν ζωγραφικά έργα που δείχνουν Αρβανίτες να παίζουν σκάκι (όπως στις δύο εικόνες που παραθέτουμε). Φορούν φουστανέλα», το ρούχο των ορεινών κατοίκων του ελληνικού χώρου, που υιοθετήθηκε αργότερα ως ελληνική εθνική στολή.

Οι δυτικοί ζωγράφοι, που βρήκαν στην ανατολίτικη θεματολογία πιο ελεύθερες «φόρμες» εικονογράφησης, ονομάσθηκαν «οριενταλιστές».

Αρχηγός θεωρείται ο Γάλλος Jean-Léon Gérôme (1824-1904). Είχε κάνει νέος ταξίδια στην Τουρκία και την Αίγυπτο και όταν έγινε δάσκαλος στο Γαλλικό Ινστιτούτο Καλών Τεχνών αξιοποίησε τις παραστάσεις των νεανικών του χρόνων.

Έργο του Jean-Léon Gérôme, 1859, που εικονίζει Αρβανίτες (τουρκιστί «Αρναούτες») να παίζουν ντάμα ή σκάκι. “Wallace Collection” του Λονδίνου.

 

Αρβανίτες παίζουν σκάκι. Σχέδιο του Charles-Jean-Louis Courtry, 1876. Ανήκει στο «Sterling and Francine Clark Institute of Williamstown» της Μασσαχουσέττης των Ηνωμένων Πολιτειών και αντιγράφει λεπτομέρεια του πίνακα του δασκάλου του Jean-Léon Gérôme.